Bozar in Brussel stelt speels en kleurrijk werk tentoon van Hans (of Jean) Arp en Sophie Taeuber-Arp, een koppel vooruitstrevende abstracte kunstenaars van een eeuw geleden. Ze werkten innig samen en doorbraken alle hokjes met hun schilderijen, textiel, collages, beelden en zelfs marionetten.
Hoe de tijden veranderen: 20 jaar geleden kreeg enkel Hans (Jean) Arp de ruimte in Bozar in Brussel; nu is er op dezelfde plaats een grote, evenwichtige tentoonstelling met evenveel werk van zijn vrouw Sophie. De expo presenteert hen terecht op gelijke voet, want ze werkten als een hecht team samen.
Sophie Taeuber-Arp was een "zelfbewuste vrouw die het haantjesgedrag in de kunst doorbrak", zegt Zoë Gray, hoofd tentoonstellingen van Bozar. Hoe komt het dan dat de naam 'Arp' vooral wordt verbonden aan haar man Hans (of Jean, want hij gebruikte beide voornamen)?
"Sophie was wel degelijk heel bekend tijdens haar leven. Ze stelde tentoon, verkocht veel werken. Na haar vroegtijdige dood in 1943 heeft haar man er ook alles aan gedaan om haar in de schijnwerpers te houden", zegt Gray. In 1953 was er in de kleinere zalen van het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel al een tentoonstelling met kunst van hen beiden.
Desalniettemin deemsterde de naam van Sophie wat weg. Tot recent. De voorbije jaren zijn meerdere tentoonstellingen aan haar gewijd. En nu dus ook in Bozar, waar de kunst van beide partners verweven is in elke zaal.
Wandtapijt van Sophie Taeuber-Arp uit 1924. Fondazione Marguerite Arp, Locarno. © Foto Roberto Pellegrini, Bellinzona.
Dada
De Duitser Hans Arp en de Zwitserse Sophie Taeuber leerden elkaar kennen in 1915 in Zürich, waar ze mee aan de wieg van het dadaïsme stonden in het 'hoofdkwartier', het theatrale Cabaret Voltaire. Dada wilde breken met alle tradities.
'Hogere' of 'lagere' kunst, toegepast of niet, met het penseel of de borduurnaald, het maakte niet uit voor de creatievelingen Hans en Sophie. In Bozar zijn tekeningen, schilderijen en beeldhouwwerk te zien, maar ook tapijten en kussenovertrekken, geborduurd met geometrische kleurvakken. Tasjes en juwelen met kralen, gekke marionetten, collages van papier, reliëfs in hout. De verbeelding aan de macht in alledaagse materialen.
Bekijk hoe de marionetten van Sophie Taeuber-Arp uit 1918 tot leven komen:
Samenwerken in symbiose
De ene partner beïnvloedde de andere. Hans met zijn organische vormen, zoals een ei of een navel; Sophie strakker en geometrischer, met cirkels en vierkanten.
De samenwerking werd soms een symbiose, met 'duo-tekeningen' en houten sculpturen waar ze allebei, vierhandig als het ware, aan werkten. Het valt niet meer te zien wie wat heeft gedaan. Een beeld getiteld 'Echtelijke sculptuur': daar spat de liefde van af.
Sculpturen van Hans Arp en Sophie Taeuber-Arp Foto VRT
Over de dood heen
Aan de innige samenwerking van het artistieke koppel Arp-Taeuber kwam abrupt een eind in 1943, toen Sophie om het leven kwam door CO-vergiftiging, te wijten aan een slecht werkende kachel. Hans/Jean ging door een diep dal. Als zeer spirituele mens zocht hij ook over de dood heen verbinding met zijn echtgenote.
Hans Arp borduurde bijna letterlijk voort op het werk van Sophie. Hij kleefde snippers van haar werk op doek en schilderde er poppen omheen. Of hij maakte reliëfs van haar schetsen.
Arp was naast beeldend kunstenaar ook dichter. Na Sophies dood schreef hij ontroerende liefdespoëzie. Ook daarvan kun je proeven in de bezoekersgids van deze tentoonstelling.
De harten zijn sterren
die in de mens bloeien.
Alle bloemen zijn hemels.
Alle hemels zijn bloemen.
Alle bloemen gloeien.
Alle bloemen bloeien.
Ik zeg kleine, dagelijkse zinnen
zachtjes voor me uit.
Om mij moed in te spreken,
om mij te verwarren,
om het grote leed, de hulpeloosheid
waarin wij leven te vergeten
zeg ik kleine, simpele zinnen.
Fragment uit 'Sophie' van Hans Arp
100 jaar geleden al een warm onthaal in Brussel
Met Brussel onderhield Hans Arp een goede band. Al in 1928 stelde hij tentoon in Brusselse galeries. Het leverde hem commercieel succes en ook internationale erkenning op. "Sommige van de werken die toen werden verkocht, zijn nu terug in Brussel", zegt Kurt De Boodt van Bozar.
Alles samen presenteert Bozar meer dan 250 Arp-werken, vaak uit privécollecties of uit grote musea zoals MoMA in New York of Tate in Londen. Over leven en werk van Sophie Taeuber-Arp is er ook een 6-delige podcast.
'Hoofd met 3 onaangename objecten' van Hans/Jean Arp, 1933 Stiftung Arp e.V., Berlin/Rolandswerth. © SABAM Belgium 2024.
Figuren spotten in de vormen
Arp-kunst is lichtvoetig, speels en geestig. Een bronzen beeld met ronde vormen heet 'Hoofd met drie onaangename objecten'. En de verleiding is groot om allerlei gekke figuren te zien in de abstracte vormen: snorren, kwallen, een vogel of een vork. Neem vooral je (klein-)kinderen, neefjes en nichtjes mee.
Praktische info: tentoonstelling 'Hans/Jean Arp & Sophie Taeuber-Arp. Friends, lovers, partners' in Bozar in Brussel tot 19 januari 2025.
'Man en vrouw' van Hans/Jean Arp, 1928 Foto Fabien de Cugnac © SABAM Belgium 2024